Οξεία παγκρεατίτιδα
Οξεία παγκρεατίτιδα ονομάζεται η οξεία φλεγμονή του παρεγχύματος του παγκρέατος. Η οξεία παγκρεατίτιδα ξεκινά ως άσηπτη φλεγμονή, δηλαδή χωρίς τη συμμετοχή μικροβίων. Το παγκρεατικό υγρό περιέχει πρωτεολυτικά ένζυμα που απεκκρίνονται και ενεργοποιούνται στον αυλό του λεπτού εντέρου (δωδεκαδακτύλου), για να αρχίσει η πέψη των πρωτεϊνών της τροφής. Η πρόωρη ενεργοποίηση αυτών των πρωτεολυτικών ενζύμων μέσα στο πάγκρεας πριν την απέκκρισή τους οδηγεί στην αυτοπεψία του παγκρέατος. Με αυτόν τον μηχανισμό ξεκινάει η οξεία φλεγμονή του παγκρεατικού παρεγχύματος.
Συχνότερα αίτια που προκαλούν οξεία παγκρεατίτιδα είναι η χολολιθίαση με μικρές πέτρες (<5mm) που μπορεί να προκαλέσουν οίδημα ή απόφραξη στο φύμα του Vater και η χρόνια κατανάλωση αλκοόλ. Άλλα σπανιότερα αίτια είναι μεταβολικά (υπερασβεστιαιμία, υπερλιπιδαιμία), μηχανικά (τραύμα, μετά από ERCP ή χειρουργείο, νεοπλάσματα), φάρμακα (οιστρογόνα, αζαθειοπρίνη, φουροσεμίδη), λοιμώδη (παρωτίτιδα, Coxsakie), αγγειϊτιδες, οικογενής και ιδιοπαθής παγκρεατίτιδα.
Τα συμπτώματα που σχετίζονται με την οξεία παγκρεατίτιδα περιλαμβάνουν οξύ κοιλιακό άλγος με ζωστηροειδή επέκταση στην οσφύ, ναυτία, έμετο, πυρετό και διάταση κοιλίας. Στα αρχικά στάδια της νόσου μπορεί να υπάρχει αναντιστοιχία ανάμεσα στον οξύ πόνο που αισθάνεται ο ασθενής και στα ευρήματα από την ψηλάφηση της κοιλίας. Κλινικά σημεία της νόσου είναι η ταχυκαρδία, η ταχύπνοια, ελαττωμένοι εντερικοί ήχοι και εκχυμώσεις του κοιλιακού τοιχώματος (σημεία Gray-Turner και Cullen).
Η διάγνωση της οξείας παγκρεατίτιδας μπαίνει με πλήρη εργαστηριακό έλεγχο (αυξημένη αμυλάση αίματος/ούρων, πιθανός ίκτερος και επηρεασμένη λειτουργία ήπατος, αναιμία, λευκοκυττάρωση) και απεικονιστικό έλεγχο (αξονική τομογραφία κοιλίας με ενδοφλέβιο σκιαγραφικό).
Η οξεία παγκρεατίτιδα ταξινομείται σε ήπια (80%), όταν υπάρχει ήπιο οίδημα και φλεγμονή στο παρέγχυμα του παγκρέατος και σε σοβαρή ή επιπλεγμένη (20%), όταν υπάρχει νέκρωση στο παρέγχυμα του παγκρέατος και επηρεάζεται η λειτουργία άλλων οργάνων (π.χ. νεφρά, πνεύμονες). Η ήπια παγκρεατίτιδα συνήθως υποχωρεί έπειτα από μερικές ημέρες νοσηλείας στο νοσοκομείο. Αντίθετα η σοβαρή παγκρεατίτιδα μπορεί να χρειαστεί παρατεταμένη νοσηλεία στο νοσοκομείο και να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές. Υπάρχουν κλινικά κριτήρια (κριτήρια Ranson, Apache II score) που σχετίζονται με την πρόγνωση της νόσου. Η συνολική θνητότητα της οξείας παγκρεατίτιδας είναι 10-15% ενώ στην επιπλεγμένη παγκρεατίτιδα μπορεί να φτάσει το 20-30%.
Η θεραπευτική αντιμετώπιση της οξείας παγκρεατίτιδας περιλαμβάνει υποχρεωτική νοσηλεία του ασθενούς σε νοσοκομείο, χορήγηση ενδοφλέβιων υγρών, αναλγητικών, υποστήριξη της θρέψης του οργανισμού και της οξυγόνωσης των πνευμόνων. Η χορήγηση αντιβιοτικών στην οξεία παγκρεατίτιδα είναι ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα και έχει απόλυτη ένδειξη σε ασθενείς με επιμολυσμένη παγκρεατική νέκρωση. Η πλειοψηφία των ασθενών θα αντιμετωπιστούν συντηρητικά, ενώ μόνο το 10% των ασθενών με επιπλεγμένη οξεία παγκρεατίτιδα θα χρειαστούν χειρουργείο.
Πιθανές επιπλοκές της οξείας παγκρεατίτιδας είναι η ενδοκοιλιακή συλλογή υγρού, η δημιουργία ψευδοκύστης ή αποστήματος παγκρέατος, η παγκρεατική νέκρωση με ύπαρξη ή όχι επιμόλυνσης, η αιμορραγία από διάβρωση περιπαγκρεατικών αγγείων, η ισχαιμία παρακείμενων οργάνων (π.χ. στόμαχος, έντερο) και η πολυοργανική ανεπάρκεια που σχετίζεται με πολύ υψηλά ποσοστά θνητότητας.
Σε ασθενείς με οξεία παγκρεατίτιδα λόγω χολολιθίασης, υπάρχουν μικρές πέτρες ή συγκρίματα που μεταναστεύουν από τη χοληδόχο κύστη στο χοληδόχο πόρο και μπορεί να προκαλέσουν ίκτερο. Εξέταση εκλογής σε αυτή την περίπτωση είναι η MRCP (μαγνητική χολαγγειο-παγκρεατογραφία). Επί εμμονής του ίκτερου χωρίς σημεία βελτίωσης για 2-3 ημέρες πρέπει να γίνει από γαστρεντερολόγο ERCP με ενδοσκοπική σφιγκτηροτομή και αφαίρεση των λίθων από το χοληδόχο πόρο. Σε δεύτερο χρόνο και αφού υπάρξει κλινική βελτίωση του ασθενούς διενεργείται λαπαροσκοπική χολοκυστεκτομή και χολαγγειογραφία από χειρουργό, για να αντιμετωπιστεί το γενεσιουργό αίτιο της οξείας παγκρεατίτιδας.